Nederland staat midden in de energietransitie. Overal ontstaan mooie initiatieven: lokale warmteprojecten, innovatieve zonneparken, waterstofhubs, smart grids en batterijopslag. Maar ondanks alle energie en ambitie loopt de uitvoering vast. Netcongestie neemt toe, vergunningen vertragen, beleidsmaatregelen spreken elkaar tegen, en publieke en private partijen botsen regelmatig over rollen en verantwoordelijkheden.
Iedereen werkt aan zijn eigen stukje van de puzzel, maar niemand overziet het geheel. Gemeenten, netbeheerders, bedrijven en het Rijk hebben elk hun eigen plannen, tijdlijnen en prioriteiten. Zonder samenhang en keuzes belanden we in een wirwar van initiatieven, terwijl de klimaatdoelen steeds dichterbij komen.
Het Nederlandse probleem: alles willen tegelijk
Een groot deel van de stagnatie komt voort uit onze neiging om alles tegelijk te willen doen. We willen inzetten op zon én wind, warmte én waterstof, kernenergie én grootschalige batterijen, én ondertussen elk lokaal initiatief ruimte geven. Het gevolg? We houden alle opties open en komen daardoor nauwelijks vooruit. Een treffend voorbeeld is de stikstofcrisis. Door de manier waarop we de regels hebben ingericht, blokkeren stikstofvergunningen momenteel zelfs projecten die essentieel zijn voor de energietransitie. Zo liggen plannen voor nieuwe hoogspanningsverbindingen stil — verbindingen die we juist keihard nodig hebben om groene stroom van windparken en zonnevelden naar bedrijven en huishoudens te transporteren. Dit laat zien hoe krom de situatie is: we willen méér duurzame energie, maar geven geen prioriteit aan de infrastructuur die dat mogelijk maakt. We lopen vast omdat we geen keuzes durven maken over wat nu écht belangrijk is.
Waarom het energiesysteem vastloopt
De huidige situatie wordt bepaald door vier structurele problemen:
1. Onvoldoende keuzes en prioriteiten. Nederland durft niet te kiezen. We willen alles stimuleren, maar maken geen duidelijke beslissingen over volgorde en schaal. Dat leidt tot verdeeldheid, inefficiëntie en vertraging. Niet alles kan tegelijk — en zolang we die waarheid negeren, komen we niet verder. Het stikstofdossier is daar een pijnlijk voorbeeld van: omdat we alles tegelijk willen oplossen, blokkeren we nu zelfs de projecten die onderdeel zijn van de oplossing.
2. Gebrekkig inzicht in systeemwaarde. Gemeenten, provincies, netbeheerders, energiebedrijven en het Rijk werken met verschillende agenda’s en planningen. Wat lokaal slim lijkt, kan regionaal of landelijk juist problemen veroorzaken of andersom. Denk aan warmtenetten waarvoor op lokaal niveau de businesscase niet uitkomt of voor eindgebruikers duurder is dan een warmtepomp, maar die juist vanuit systeemperspectief van toegevoegde waarde zijn in het verlichten van netcongestie.
3. Beleid zonder langetermijnvisie. Subsidies, heffingen en regelingen veranderen continu. Bedrijven durven daardoor minder te investeren en innovatieve projecten blijven hangen in pilots. Zonder stabiel beleid ontbreekt zekerheid voor burgers én investeerders. 4. Technisch, financiële en juridische beperkingen Onze infrastructuur, financieringsmodellen en regelgeving zijn ontworpen voor een centraal energiesysteem, terwijl we juist toewerken naar een toenemend decentraal en flexibel ecosysteem. De wetten en regels lopen achter op de praktijk.
De oplossing: van eilandjes naar ecosystemen
Om de energietransitie te versnellen, moeten we het energiesysteem integraal benaderen. Geen losse initiatieven meer, maar één samenhangend geheel. Dat vraagt om:
* Duidelijke keuzes en prioriteiten. De overheid moet richting geven: waar zetten we nu op in, wat stellen we uit, en wat doen we niet? Pas dan ontstaat zekerheid voor bedrijven, burgers en investeerders.
* Integrale planning. Regionale energiestrategieën moeten aansluiten op nationale doelen. Netbeheerders, overheden en bedrijven werken in één gezamenlijk plan met duidelijke prioriteiten.
* Slimme technologie en data. Digitale platforms kunnen vraag en aanbod realtime balanceren. Auto’s, warmtepompen, batterijen en zonnepanelen worden niet langer losse assets, maar onderdelen van één slim energiesysteem.
* Heldere rolverdeling. Wie is verantwoordelijk voor infrastructuur, wie voor investeringen en wie voor innovatie? Duidelijke afspraken maken het systeem robuuster en aantrekkelijker voor kapitaal.
* Stabiel langetermijnbeleid. Heldere keuzes over bijvoorbeeld waterstof, warmte en kernenergie creëren vertrouwen, versnellen investeringen en geven burgers houvast.
Wat staat er op het spel voor Nederland
Als we blijven vasthouden aan versnippering en uitstel, dreigen de gevolgen groot te zijn. Projecten voor duurzame opwek en infrastructuur stagneren verder, de kosten voor burgers en bedrijven lopen op, en investeerders haken af door de voortdurende onzekerheid. Nederland raakt zo achterop in de internationale concurrentie en loopt het risico dat banen, kennis en innovatieve bedrijven zich elders vestigen.
Maar als we durven kiezen en onze aanpak samenhang geven, liggen er enorme kansen. We kunnen netcongestie verminderen door slimme inzet van warmte en opslag, de energierekening voor burgers stabiliseren met het laten landen van systeemwaarde bij de minderbedeelden, en nieuwe bedrijvigheid aantrekken rond waterstof, elektrificatie en circulaire industrie. Een krachtig ecosysteem maakt Nederland aantrekkelijker voor investeringen én toekomstbestendig voor de volgende generaties.
Keuzes maken is leiderschap tonen – een systeemschok
De energietransitie is geen technisch vraagstuk alleen, maar vooral een kwestie van visie en moed. Leiderschap betekent erkennen dat niet alles tegelijk kan, en daarom duidelijke prioriteiten stellen. Het betekent ook vertrouwen geven aan burgers en bedrijven dat hun investeringen en inspanningen onderdeel zijn van een groter geheel.
Juist nu is het moment om die keuzes te maken. Niet door te dralen, maar door koersvast en met lef richting te geven aan de toekomst. Want alleen dan verandert de wirwar van eilandjes in een krachtig ecosysteem dat Nederland vooruitbrengt.
We hebben een systeemschok nodig: een gezamenlijke visie, gedragen door overheid, bedrijven en burgers.
